Oud Archief
Gouden Tomaat 2003
Commentaar van de redactie
Toen wij in 1999 de eerste Gouden Tomaat uitreikten probeerde Moose te formuleren waar het ons met deze prijs om te doen was. "Wij willen een prijs voor voorstellingen die niet per se 'leuk' willen zijn", schreven we toen, "Voor makers die geen genoegen nemen met 'wel aardig'. Wij willen een prijs voor makers die durven en die de plank hebben misgeslagen. Voor makers die de Eland-uitwijk hebben gemaakt en die nu, na een driedubbele koprol, uitgeteld in de berm liggen."
Dit jaar konden de Moose lezers op drie voorstellingen stemmen: 'Night and Day' van De Paardenkathedraal, 'Het vuil, de stad en de dood' van Het Nationale Toneel en 'Van Gogh' van ZT Hollandia en Het Toneel Speelt.
De redactie was in eerste instantie niet zo blij toen in de loop van de afgelopen weken duidelijk werd dat Het Nationale Toneel op de winst afstevende. De Gouden Tomaat voor 'Het vuil, de stad en de dood', was publicitair natuurlijk een lekker verhaal, maar had toch de nodige implicaties.
'Het vuil...' is namelijk niet zomaar een stuk, het is een affaire. Het vermeend antisemitische karakter van het stuk zorgde voor oproer bij iedere geplande uitvoering van het stuk in Duitsland, en in Nederland leidde een uitvoering van Johan Doesburg in 1987 tot een enorme rel. De zelfontvoering van Jules Croiset, de eenmalige opvoering waarbij journalisten met ME-knuppels werden geweerd en het mediagekrakeel van Freek de Jonge, Frits Barend en de actiegroep 'Alle Cohens aan dek' waren de meest groteske taferelen die het Nederlandse theater ooit heeft gezien.
Deze episode, die de geschiedenis inging als de Fassbinder-affaire, leidde in 2000 nog tot een 'literaire' ruzie tussen Freek de Jonge en Harry Mulisch. Toen Doesburg aankondigde het stuk alsnog te willen uitvoeren, waren de reacties echter lauw.
Het is dus geen wonder dat de Moose-redactie wakker lag van van de vraag of er op de achtergrond van deze verkiezing niet iets anders meespeelde. Zou het misschien zo zijn dat het publiek argumenten meewoog die niet zoveel met de voorstelling te maken hadden? Zouden de stemmers misschien toch vinden dat dit stuk niet opgevoerd mag worden? Of was men het stiekem eens met Freek de Jonge die drie jaar geleden zei: "Met het stuk van Fassbinder is niets mis. Maar Johan Doesburg wil gewoon alsnog het stuk uitvoeren, net als een klein boos kind dat zijn gelijk wil halen"?
Bovendien zag de Moose redactie een geweldige winnaar in 'Van Gogh' van ZT Hollandia en Het Toneel Speelt. Een voorstelling die vanaf de eerste repetitiedag gedoemd was te mislukken: een weinig spannende, maar pretensieuze tekst van de als toneelschrijver onervaren Bas Heijne, een onwillige cast, en een regisseur die wegliep en moest worden vervangen door Johan Simons, die het eigenlijk te druk had met andere zaken. De kritieken waren ernaar.
Kortom: 'Van Gogh' was een mislukte voorstelling van ZT Hollandia en Het Toneel Speelt en beide gezelschappen hadden hier met rechte rug de tomaat hadden kunnen afhalen. Immers in een seizoen waarin je voorstellingen als 'Vrijdag' en 'Cloaca' maakt, mag er ook wel eentje uit de bocht vliegen.
Maar de stemming liep anders. Ook de Paardenkathedraal, genomineerd voor 'Night and day' maakte geen schijn van kans. Hoewel deze voorstelling van De Paardenkathedraal extreme reacties wist uit te lokken en zelfs Dirk Tanghe fans zo ongeremd negatief reageerden. En hoewel de Moose redactie De Paardenkathedraal wil feliciteren met haar controversiele esthetiek en we ZT Hollandia en Het Toneel Speelt graag hadden willen herinneren aan de wat minder geslaagde produktie van afgelopen seizoen, ging Het Nationale Toneel met de eer strijken.
En toen wij gingen lezen wat mensen in hun Minirecensies hadden geschreven over 'Het Vuil...' en hoe mensen hun Gouden Tomaat-stem motiveerden merkten we dat het het publiek helemaal geen politieke motieven had of gedreven werd door een zionistische samenzwering. Geen woede om het stuk, maar woede om de voorstelling. Het publiek voelden zich bekocht! "Ongevaarlijk plaatjestoneel met slechts nostalgische waarde", riep iemand. "Hoe een goed stuk in langdradige Haagse gekunsteldheid verzandt", schreef een ander. "Jaren zeventig toneel." Kortom: Een "tegenvaller".
Ja meneer Doesburg, de hele Fassbinder affaire heeft ervoor gezorgd dat de verwachtingen van het publiek over dit stuk torenhoog zijn opgeschroefd. En wat geeft u het publiek: een mooie avond uit, een 'wel aardige' voorstelling, "ongevaarlijk plaatjestoneel". En dat pikt het publiek niet. Niet bij 'Het vuil, de stad en de dood'. Misschien moet u de voorstelling nog een keer maken, maar dan vuiler, grootsteedser en dodelijker. Dus na 16 jaar is het Fassbinder-hoofdstuk nog niet afgesloten.
Maar er is vooruitgang te bespeuren: het publiek heeft nu geoordeeld nadat het de voorstelling heeft gezien. Het is ons een groot genoegen De Gouden Tomaat 2003 uit te reiken aan
'Het vuil, de stad en de dood' van Het Nationale Toneel.