Oud Archief
Gouden Tomaat 1999
Juryrapport
Het lijkt tegenstrijdig. We beloofden een verkiezing die alleen om de voorstelling zou gaan, waarbij de gebruikte methode zuiver en eerlijk zou zijn en waarbij de jurering geen controverse zou opleveren omdat er eenvoudigweg geen jury was. Toch leest u nu een Juryrapport. Misschien is dat ook niet het juiste woord, maar de verkiezing voor de Gouden Tomaat blijkt meer resultaten op te leveren dan alleen een hoeveelheid stemmen. Tijdens het stellen van de vraag naar de slechtste voorstelling van het seizoen en tijdens het bekijken van de antwoorden op die vraag en de motivaties, kregen we de indruk dat we méér aan het achterhalen waren dan alleen de slechtste voorstelling.
Precies dertig jaar en twee dagen voor onze uitreiking waren er ook tomaten voor theatermakers. De tomaatwerpers van Actie Tomaat vonden het toneel van die tijd waardeloos en eisten een plek op voor theater dat zij waardevol vonden. In tegenstelling tot hen, die het slechte theater van het podium wilden werpen, geven wij er een prijs aan.
Waarom een publieksprijs voor de slechtste voorstelling? Veel mensen begrepen onze verkiezing van de Gouden Tomaat niet en wilden geen gebruik maken van hun stemrecht. Deze mensen kunnen we grofweg indelen in twee categorieën: de Positieven en de Niet-Negatieven. De Positieven zijn degenen die afgelopen seizoen alleen maar mooie voorstellingen hebben gezien. Vergis u niet, dat is een grote groep mensen. Hun theaterbezoek heeft zich ook niet beperkt tot 'Miss Saigon' en misschien nog een andere voorstelling. De Positieven hebben tamelijk veel gezien en alles was even goed, alles was even prachtig. Een zo groot compliment voor het Nederlands theater willen wij niet onopgemerkt voorbij laten gaan. Toch maken wij ons ook een beetje zorgen over deze kritiekloosheid. Want wat is mooi als je niet kunt aangeven wat niet-mooi is?
De groep Niet-Negatieven is van een ander slag. Het zijn vaak mensen die door studie of werk iets met theater te maken hebben. Ze willen alles positief benaderen en (toekomstige) collega's niet afvallen. Ze presenteren zich als voorstanders van het niet-zeuren-het-is-allemaal-best-mooi-konvooi. Maar waarom wordt er theater gemaakt? Om kritiekloos leuk gevonden te worden? En waarom wordt het noemen van een slechtste voorstelling gezien als afvallen van een collega?
Wat bedoelen we met een Slechte voorstelling? Dat is een wedervraag die we vaak kregen van mensen die wel wilden meewerken. We hebben daar bewust geen criteria voor gegeven. Omdat mensen hun nominatie konden motiveren, werd vanzelf (min of meer) duidelijk waarom de stemmer het predikaat 'slecht' op een bepaalde voorstelling van toepassing vond.
Ook hier tekende zich een tweedeling af. De meeste mensen nomineren een voorstelling waar ze, soms bijna een jaar na dato, boos over zijn. Voorstellingen die sterke gevoelens oproepen, die motiveren om de gemeenste, meest villeine commentaren te spuien. Aan de andere kant is er ook een groep mensen die precies het tegenovergestelde deed en juist voorstellingen nomineerde die geen enkel gevoel achterlieten, met als duidelijkste en meest sympathieke inzending een voorstelling waarvan de inzender het uitvoerende gezelschap vergeten was. Ook naspeuringen in het normaliter weinig te wensen overlatende geheugen van de Moose-redactieleden kon het gezelschap dat 'Rouw past Elektra' speelde in de herfst van '98 niet boven tafel krijgen.
Dit voorbeeld willen we aangrijpen om een onderscheid te introduceren tussen de 'slechte' voorstelling, die in zijn slechtheid toch zielen weet te beroeren, en de 'waardeloze' voorstelling, die op geen enkele manier de geest van de toeschouwer weet te prikkelen.
Het moge duidelijk zijn dat de slechte voorstelling zich in onze sympathie mag verheugen. De slechtheid ervan komt voort danwel uit de onwil van de makers om het publiek te behagen, danwel uit een gebrek aan inschattingsvermogen van de maker hoe het publiek behaagd wil worden. Het eerste wijst op een gezonde eigenwijsheid, het tweede is aandoenlijk.
De waardeloze voorstelling vinden wij erger; de makers willen het publiek behagen en het lukt ze nog ook! Bij een waardeloze voorstelling wordt het publiek in slaap gesust met het geruststellende gevoel dat het gebodene kwalitatief hoogstaand is. Het zijn voorstellingen zoals 'Anna Karenina', 'Een ideale vrouw' en 'Een Meeuw' die de grauwe middelmaat van het Nederlandse kwaliteitstoneel aangeven. Dat soort theater is geen enkele prijs waard; zelfs niet de onze.
Nee, dan voorstellingen als 'Blaat', 'Dark Lady' of 'De Nachtportier'. Voorstellingen waar mensen zich over opwinden, waar mensen schande van roepen, waar mensen subsidies van willen stopzetten. Dit soort voorstellingen zijn ons een prijs waard. Niet een prijs die zich bij dit koor aansluit, maar juist een prijs voor dat koor, voor het gekrakeel en voor het verhitte gesprek na afloop in de kroeg. Een prijs voor voorstellingen die niet per se 'leuk' willen zijn, voor makers die geen genoegen nemen met 'wel aardig'. Wij willen een prijs voor makers die durven en die de plank hebben misgeslagen. Voor makers die de Eland-uitwijk hebben gemaakt en die nu, na een driedubbele koprol, uitgeteld in de berm liggen.
Deze prijs is De Gouden Tomaat, de prijs voor de slechtste voorstelling van het seizoen. Een klap in het gezicht van de makers? Wij denken van niet. De eerste generatie tomaatgooiers heeft ons keurig opgevoed. Wij hoeven onze tomaat zelfs niet meer naar de makers te gooien; als we het vriendelijk vragen komen ze hem gewoon halen.
Bovenal is De Gouden Tomaat een prijs van vergeving en troost. Niet voor niets is de trofee een echte tomaat. Hij zal even stinken, maar na verloop van tijd is er niets meer van over. Het geheugen van het publiek is niet lang en roemrijke daden worden theatermakers langer nagedragen dan fouten.
We beseffen dat dit een hoop pretenties zijn voor een zo kleine prijs. Vooral als je bedenkt dat de toekenning ervan niet werd bepaald door een jury, maar door theaterbezoekers zelf, en het was natuurlijk maar afwachten of die zich zouden voegen naar onze breedsprakige bedoelingen. De doelstellingen van de prijs groeiden echter tijdens de verkiezing, aan de hand van de reacties van het publiek.
We zijn dan ook zo onbescheiden om te stellen dat we de uitslag hebben gekregen die we verdienen. Er was één voorstelling die meer dan alle andere de discussie opriep die we zojuist bezongen. Een voorstelling waarvan veel mensen zeiden dat het geldverspilling was, maar zeker een voorstelling die niet niet gemaakt had moeten worden. Het is ons een groot genoegen om de Gouden Tomaat 1999 uit te reiken aan:
'Dark Lady' van Toneelgroep Amsterdam in samenwerking met Gastprogrammering het Muziektheater